|
plastyki, plastycy
|
|
 Plastyka ma wiele znaczeń - sztuki plastyczne, sztuki piękne; wyrazistość kształtów, chirurgia plastyczna, gimnastyka poprawiająca harmonię ruchową. Pochodzi od greckiego słowa -
plastiké téchne (od plastikós 'plastyczny'), w którym - w naturalny sposób dla naszego języka - dokonała się zamiana i na y. Plastik (ang. plastic z
łac. plasticus 'plastyczny') to taka masa plasticzna, czyli tworzywo raczej synteticzne ni?li sztuczne; również rodzaj materiału wybuchowego.
Odróżnianie plastyk/plastik zapewne nastąpiło w zderzeniu z językiem angielskim w aspekcie gwałtownego rozwoju przemysłu chemicznego - tworzywa sztuczne i syntetyczne. Stąd
plastiki, syntetiki, elastiki... I jesteśmy tu bardziej uczuleni niż sami Anglicy, bowiem dla nich nie ma znaczenia, czy ich odpowiedniki typu
plastyk, plastyczny i plastykowy (zawierające w oryginałach i) dotyczą osób czy przedmiotów. Oni nie zaprzątają sobie tym uwagi - z kontekstu orientują się w znaczeniu przekazu. A u
nas powstają opracowania (łącznie z niniejszym) dotyczące różnic plastyk/plastik... Nie dość, że mamy masę (ale nie... plastyczną) innych, całkowicie nieznanych innym narodom problemów językowych,
to jeszcze i ten...
Kosmetyk (gr. kosmetikós 'sprawny w zdobieniu') to środek do poprawiania lub zachowywania urody ciała, zwłaszcza twarzy (np. szminka, krem).
Kosmetyczki to specjalistki wykonujące zabiegi kosmetyczne, ale również - małe torebki bez uchwytu służące do przechowywania kosmetyków.
Wiele kobiet pracuje w zawodach uznawanych za typowo męskie, ale także mężczy?ni pracują w zawodach kobiecych, przeto mogą być problemy językowe z określeniem takich osób. I tak, pan będący odpowiednikiem kosmetyczki to może kosmetyk?
Cóż z tego, że kosmetyk to również środek do poprawiania lub zachowywania urody ciała... Wszak słowo plastyk również nie ma jednoznacznego znaczenia...
Stylistka, dwie plastyczki, trzy kosmetyczki oraz czterej kosmetycy (albo czterech kosmetyków) pracują/pracuje w nowo otwartej firmie zajmującej się kreowaniem imażów (albo
imaży) swych klientów, czyli tworzeniem ich wizerunków.
Pewien uprzejmy kosmetyk zaproponował zastosowanie rewelacyjnego kosmetyku.
Dzisiaj nie było jej ulubionego kosmetyku; nie było również przystojnego kosmetyka.
Na półce zauważyła znany kosmetyk do twarzy. Przez okno dostrzegła znanego kosmetyka o sympatycznej twarzy.
Dwaj kosmetycy oraz czterej plastycy pojechali na konkurs wizażu i balejażu.
Zwolennicy wyrazu plastik (ma odróżniać się od plastyk w "ludzkim" znaczeniu) zapominają, że jest wiele słów, których znaczenie jest uzależnione od kontekstu wypowiedzi. Nie ma potrzeby
wyróżniania słów plastyk/plastik, podobnie jak nie ma takiej potrzeby w przypadku kosmetyk/kosmetik (człowiek/preparat) - Trójmiejscy
plastycy, w tym nauczyciele plastyki, zaproponowali, aby wszystkie zużyte plastyki były powtórnie wykorzystywane w przemyśle, w obiegu określanym jako recykling [recykling].
Jeśli uznać, że transatlantyki to statki albo samoloty przemierzające bezmiar Oceanu Atlantyckiego, można przyjąć, że marynarze, lotnicy pracujący na owych pojazdach, a nawet pasażerowie nimi podróżujący, to
transatlantycy. Nie ma potrzeby wprowadzenia podziału transatlantyk/transatlantik (człowiek/pojazd).
Niestety, słowniki - w tym Ortograficzny słownik języka polskiego (wyd. 2001, redakcja naukowa Andrzej Markowski), a w ślad za nim słownik Wiem Onet - podają elastik nawiązując zapewne do wyrazów
plastik, syntetik... Oba wymienione słowniki mają elastil/elastyl ze słusznym wskazaniem na drugą formę, przyja?niejszą naszemu językowi. Jest to
termin oznaczający rodzaj poliamidowej skręcanej przędzy do wyrobu elastycznych tkanin oraz tkaninę z takiej przędzy. Zatem - rękawice elastylowe, nie elastilowe. Skoro już o skręcaniu - pozdrowienia dla
polonistów skręcanych niniejszymi wywodami; podczas rozważań więcej elastyczności (nie elasticzności)!
Encyklopedia Wiem Onet ma hasła elastil oraz elastyna (substancja nadająca tkankom rozciągliwość i sprężystość), przy czym w obu przypadkach podaje jednakowe ?ródło - łac.
elasticus ('sprężysty'). Wyrazy polskie, o podobnych językowych korzeniach, powinny być spolszczone w jednakowy sposób, z preferencją y przed i.
Słowo elastyka (raczej potoczne) stosowane jest zamiast elastyczność - elastyka cenowa producenta, elastyka układu
napędowego przy niskich obrotach. Elastyk to elastyczna tkanina z włókien chemicznych, głównie na bazie poliuretanu, ale można uznać, że również jest to człowiek łatwo poddający się naciskom innych osób.
Niezrzeszeni Polacy to indywidualiści, zatem nie elastycy, jednak w partyjnych grupach nacisku tworzą stado nazbyt uległych elastyków.
Wyszły z mody wszelkie elastyki, czyli ciuchy z włókien chemicznych.
Do partii przyjęto nieciekawego typa - znanego elastyka a lizusa.
W reklamie pokazano nowy typ kostiumu - lekki elastyk na zimę.
Metaloplastycy to specjaliści (plastycy) wykonujący przedmioty artystyczne z metalu (określane jako... metaloplastyki), jednakże nie ma propozycji,
aby odróżnić je według wzoru plastyk/plastik - mataloplastycy/mataloplastiki. Zamiast metaloplastyk (osoba)
można zastosować synonim toreuta (gr. toreutikós 'metaloplastyczny'), zaś zamiast metaloplastyka (sztuka) - toreutyka. Czyżby artystów można byłoby
określić słowem toreuci (poeta/poeci), zaś ich wyroby - toreutyki? A może owi specjaliści to jednak toreutycy (teoretyk/teoretycy)?
Niezależnie, czy przyjmiemy toreuta czy toreutyk, to jednak nikt nie zaproponuje wyrazu toreutik w znaczeniu przedmiotów, aby ułatwić ich odróżnienie od artystów, czyli
od toreut(yk)ów...
Hasło syntetyk również nie jest jednoznaczne, ponieważ syntetycy to specjaliści chemicy albo dociekliwi badacze w rozmaitych dziedzinach, natomiast syntetyki
to produkty przemysłu chemicznego (tworzywa syntetyczne). Aby odróżniać znaczenia "ludzkie" od "przedmiotowych" nie wprowadzimy dualizmu syntetyk/syntetik oraz syntetyczne/synteticzne
(metody/tworzywa), podobnie nie wprowadzamy - plastyczne/plasticzne (sztuki/tworzywa). Przy okazji - tworzywa dzielimy na naturalne, sztuczne i syntetyczne, przy czym dwa ostatnie rodzaje są często wzajemnie mylone.
Wiele słów przejęliśmy z języków obcych, jednak nasi przodkowie w sympatyczny sposób rozstrzygnęli problem -tyk/-tik. Zatem - romantyk (fr. romantique), reumatyk (z
łac. rheumatismus), befsztyk oraz rumsztyk (potrawy z mięsa; ang. beefsteak, rumpsteak).
Pó?niejsi poloniści zaproponowali termin butik (nieduży sklep, z modnymi ubiorami i galanterią produkowanymi w krótkich seriach; fr. boutique), a mogli śmielej, czyli butyk -
W centrum zbudowano nowoczesny kompleks restauracyjno-butykowy.
Toksyna (ang./fr. toxin z łac. toxicum 'trucizna', z gr. toksikón) - organiczna substancja o właściwościach trujących dla innego organizmu.
Dlaczego rozmaici narkomani, ćpuni i toksycy aplikują sobie trucizny wszelakie, czyli toksyki? Przecież nie - Ołów i inne toksiki znalezione w glebie mogą być przeszkodą w produkcji ekologicznej
żywności.
Według znanego polonisty - Tworzywo to plastik lub plastyk. Obie nazwy są poprawne, ale druga jest dwuznaczna - oznacza także artystę.
Nikt nie zaproponuje, aby wprowadzić rozróżnienie grafyk/grafik (rysownik/wykres). Nie tylko dlatego, że ?ródłosłów (gr. graphiké téchne 'sztuka malowania') nie zawiera y, bowiem
zwolennicy wyrazu plastik nie powołują się na oryginał, gdyż musieliby również w ten sposób opisywać to słowo w znaczeniu artysta... Jeśli uznać, że fyk w polszczy?nie przechodzi w
fik, przeto należałoby zaakceptować tyk zamiast tik, z wyjątkami w rodzaju tik (nerwowy), który zapewne zagości na szlachetnych twarzach znakomitych polonistów
podczas czytania niniejszego wywodu...
Czy istnieją inne niż plastyk/plastik dwuwariantowe terminy oznaczające bliskoznaczne słowa a różniące się jedynie literami i/y? Akceptatorzy formy hobbistyczny
ugięli się pod wpływem rozsądnej argumentacji i zamienili ów słownikowy wyraz na hobbystyczny (wszak od hobby)... Ile podobnych błędów popełniono podczas ewolucji naszego języka? Oczywiście - nie popełnia błędów ten, kto nic nie robi, ale
czy nie uniknęlibyśmy wielu nieporozumień, gdyby wnikliwiej analizowano problemy językowe? Nie wiadomo, czy w Słowniku wyrazów obcych (Kopaliński) współautorzy kierowali się chęcią podobnego rozróżnienia, czy popełnili jednak błąd, bowiem czytamy tam: reżim - rząd
(zwłaszcza nielegalny, nieuznawany), system władzy (zwłaszcza w znaczeniu ujemnym); reżym - dieta; warunki pracy maszyn.
Niekonsekwencję zawiera Wielki słownik ortograficzno-fleksyjny (Warszawa, 2001) - ma plastyk oraz plastik, ale jedynie... termoplastyk. Czyżby
hasło to oznaczało artystę zajmującego się termicznym oddziaływaniem na materię? A tu niespodzianka - termoplastyk to... tworzywo sztuczne niewrażliwe na działanie wielu cieczy. I znani propagatorzy (a autorzy większości słowników) naszego języka
zostawiają na lodzie zwolenników dualizmu plastyk/plastik, bowiem druga część owego słowa sugeruje, że termoplastycy to plastycy zajmujący
się twórczością w podwyższonych temperaturach (artyści kowale?). Jako tworzywo powinno być pisane w postaci termoplastik, skoro już przyjęto nieszczęsną formę plastik.
Tenże słownik ma hasło plastykowanie (antykorozyjne i/lub ozdobne pokrywanie plastykiem). Skoro nie dotyczy to działalności plastyka, to logiczniej
byłoby plastikowanie plastikiem...
Kolejna niekonsekwencja - plastyfikator to substancja dodawana do plastyku, aby poprawić jego właściwości plastyczne. Byłoby rozsądniej plastifikator
dodawać do plastiku...
Utwory przesadnie wysławiające zwykle osoby wpływowe, to panegiryki (fr. panégyrique z łac. panegyricus, z gr. panegyrikós), jednak nie... panegyryki.
Może uznać, że panegirycy to osoby piszące lub wygłaszające owe literackie dziełka? Wszak liryki oraz lirycy.
Zbiór osobliwości (np. gabinet figur woskowych) to panoptikum (łac. panopticum z gr. pán 'wszystko' oraz optikós 'dotyczący wzroku'). Może jednak panoptyk
oraz mnogo panoptyki zamiast panoptika? Wszak mamy - akustyk, antyk, gotyk,
tryptyk. Że kojarzy się ze specjalistą od okularów? I cóż z tego - paneuropa (również od wielkiej litery) to także krój czcionki, pantalony to portki,
pantarka to perlica domowa (ptak)...
Dawne urządzenie pozwalające na jednoczesne oglądanie przez wiele osób różnych fotograficznych obrazów stereoskopowych to fotoplastykon (raczej nie fotoplastikon); także pomieszczenie z takim
urządzeniem jako miejsce pokazów.
W liczbie mnogiej istnieje wiele par wyrazów, z których pierwszy jest w liczbie pojedynczej rzeczownikiem rodzaju żeńskiego, zaś drugi - rodzaju męskiego, np. akustyki/akustycy,
etyki/etycy, optyki/optycy, plastyki/plastycy,
polityki/politycy, praktyki/praktycy, krytyki/krytycy,
taktyki/taktycy.
Semtex to oryginalna nazwa materiału wybuchowego produkowanego w Czechach. Jest bezpieczny w zastosowaniu (wybucha tylko przy użyciu detonatora), przypomina plastyk i dlatego potocznie jest określany właśnie jako
plastyk/plastik. Potocznie można go określać jako semteks, także w przypadku podobnych materiałów produkowanych przez konkurencję (wszak elektroluks to obecnie odkurzacz
produkowany przez firmę Elektrolux albo przez innych producentów naśladujących wynalazców).
Po dość wybuchowych rozważaniach
proponuję wyeliminować ze słownika wyraz
plastik
jako zbędny i niewłaściwy
Zatem wyłącznie - plastykowe pieniądze, plastykowane karty do gry (powlekane plastykiem), plastykowe
zabawki i opakowania, żywność opakowana w folię, czyli zafoliowana (zaplastykowana), sklep dla plastyków oraz przerób plastyku.
Z poważaniem
Mirosław Naleziński
Wysłano 11 listopada 2004 do Rady Języka Polskiego oraz do Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego
www.mirnal.neostrada.pl
Artykuły zamieszczane są przez:
- Radiopomost, Arizona - www.radiopomost.com
- miesięcznik Wir, Kanada - www.wir.ca
- Polskie Niezależne Media - www.zaprasza.net
|
|
12 listopad 2004
|
|
Mirosław Naleziński, Gdynia
|
|
|
|
"Restrukturyzacja" = likwidacja
styczeń 11, 2003
zaprasza.net
|
Jak Polak z zagranicy może pomóc Polsce?
lipiec 13, 2005
Artur Łoboda
|
Władysław Bartoszewski Jeszcze jeden „autorytet”
lipiec 12, 2006
Michał Miłosz
|
Czyja wojna?
marzec 23, 2003
Kumor
|
Osobisty dramat Donalda Tuska
wrzesień 2, 2007
tłumacz
|
Ogłoszenie ze słupa
czerwiec 26, 2004
|
SLD, SdPl, UP i UW.
luty 17, 2005
|
Lekcje chińskiej ekonomii
marzec 28, 2007
Anna Kaczor
|
Jak długo Polacy będą głosować na kurwy?
wrzesień 12, 2007
Newsweek
|
Procedura instalacji na Ukrainie "Istoty Najwyższej" Zachodu
czerwiec 19, 2005
Marek Głogoczowski
|
Szwecja ostrożna wobec nowych krajów UE
sierpień 19, 2002
IAR
|
Ja mam tego dość, a Wy?
lipiec 21, 2003
Artur Łoboda
|
Komuniści chronieni przez Żydów?
wrzesień 13, 2008
Iwo Cyprian Pogonowski
|
Bohaterowie czy omamieni?
kwiecień 25, 2008
Iwo Cyprian Pogonowski
|
Przygoda po charytatywnym zebraniu
luty 7, 2008
Iwo Cyprian Pogonowski
|
W bagnistym moim świecie, ptaszki maluje się na czerwono
luty 23, 2007
ZYGMUNT JAN PRUSIŃSKI
|
Likwidują resztki krytyki medialnej.
kwiecień 22, 2004
Aljazeera
|
Rola polskiej inteligencji w Polsce i na świecie
styczeń 9, 2009
przeslala Elzbieta Gawlas Toronto
|
Stop manipulacji!
listopad 7, 2006
wampierze
|
Osioł trojański Ameryki w Europie doceniony...
lipiec 23, 2004
piśmienny
|
więcej -> |
|
